TƯ VẤN PHÁP LUẬT KHÁI QUÁT VỀ KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ

Căn cứ pháp lý

• Bộ luật tố tụng hình sự 2015
• Bộ luật hình sự 2015

Ý nghĩa của việc khởi tố vụ án hình sự 

Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn mở đầu của tố tụng hình sự, trong đó cơ quan có thẩm quyền xác định có hay không dấu hiệu tội phạm để ra quyết định khởi tố hoặc quyết định không khởi tố vụ án.

Quyết định khởi tố vụ án là cơ sở pháp lý đầu tiên để thực hiện việc điều tra, làm phát sinh quan hệ tố tụng hình sự giữa cơ quan có thẩm quyền và những người tham gia tố tụng. Các hoạt động điều tra và việc áp dụng biện pháp ngăn chặn chỉ được tiến hành sau khi có quyết định khởi tố vụ án (trừ trường hợp bắt người khi phạm tội quả tang, cần thiết phải khám nghiệm hiện trường để làm sáng tỏ những tài liệu đầu tiên, xác định hoàn cảnh địa điểm xảy ra tội phạm, thu thâp những vật chứng và tình tiết có giá trị cho việc phát hiện tội phạm)

Để đưa ra quyết định khởi tố, cơ quan có thẩm quyền khi tiếp nhận tin tức về tội phạm sẽ xác định có sự việc xảy ra hay không; nếu sự việc có xảy ra thì sự việc đó có dấu hiệu phạm tội hay không. Khi xác định có dấu hiệu phạm tội thì cơ quan có thẩm quyền sẽ ra quyết định truy tố. Nếu xác định không có dấu hiệu tội phạm thì ra quyết định không khởi tố vụ án. Trường hợp xác định “những hành vi tuy có dấu hiệu phạm tội nhưng tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể” thi không khởi tố vụ án hình sự mà có thể xử lý bằng các biện pháp khác.

Ý nghĩa của việc khởi tố vụ án hình sự trong giải quyết vụ án án hình sự:

• Khởi tố vụ án bảo đảm cho việc phát hiện nhanh chóng hành vị phạm tội. Thông qua hoạt động kiểm tra, xác minh kịp thời các nguồn tin về tội phạm, mới có điều kiện làm rõ một sự việc xảy ra cso dấu hiệu của tội phạm hay không. Nếu hoạt động tố tụng trong giai đoạn khởi tố vụ án không được tiến hành khẩn trường, đầy đủ sẽ không phát hiện ra dấu hiệu tội phạm, dẫn đến việc ra quyết định không khởi tố vụ án, bỏ lọt tội phạm.
• Khởi tố vụ án là giai đoạn tố tụng mở đầu các hoạt động điều tra. Chưa khởi tố vụ án thì không được tiến hành các hoạt động điều tra, trừ một số trường hợp đặc biệt. Khởi tố vụ án tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động tố tụng tiếp theo, sau khi khởi tố, cơ quan có thẩm quyền có thể tập trung điều tra làm rõ hành vi phạm tội, người thực hiện tội phạm.
• Khời tố vụ án góp phần bảo đảm quyền tự do dân chủ của công dân được pháp luật bảo hộ.

Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự 

Cơ quan điều tra quyết định khởi tố vụ án hình sự

Cơ quan điều tra quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với tất cả vụ việc có dấu hiệu tội phạm, trừ những vụ việc do cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiếm sát, Hội đồng xét xử đang thụ lý, giải quyết được quy định tại Khoản 2, 3 và 4 Điều 153. Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự cụ thể như sau:

• Cơ quan điều tra thuộc lực lượng cảnh Cảnh sát nhân dân và Cơ quan điều tra của lực lượng An ninh nhân dân có thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với tất cả các tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của mình và thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân, trừ những tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra trong Quân đội nhân dân và những trường hợp do Viện kiểm sát nhân dân cũng như Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân tối cao khởi tố vụ án hình sự.
• Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự đối với tất cả các tội phạm thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự (trừ những tội phạm do Viện kiểm sát quân sự hoặc Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát Quân sự Trung ương khởi tố và những tội phạm mà người thực hiện là sĩ quan, chiến sĩ an ninh nhân dân).
• Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự đối với các tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp do người chức vụ quyền hạn trong các cơ quan tư pháp thực hiện và các tội phạm phát sinh trong hoạt động tư pháp, trừ những trường hợp mà Viện kiểm sát Quân sự Trung ương đã khởi tố.
• Lưu ý: Thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án hình sự thuộc về Thủ trưởng, Phó thủ trưởng Cơ quan điều tra.

Viện kiểm sát ra quyết định khởi tố vụ án hình sự trong các trường hợp sau đây:

• Viện kiểm sát hủy bỏ quyết định không khởi tố vụ án hình sự của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra;
• Viện kiểm sát trực tiếp giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố;
• Viện kiếm sát trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm hoặc theo yêu cầu khởi tố của Hội đồng xét xử. Viện kiểm sát có thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với tất cả các tội phạm xảy ra trong địa phận của mình quản lý khi tự mình phát hiện có dấu vết tội phạm.
• Như vậy thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án hình sự thuộc về Viện trưởng, Phó viện trưởng Viện kiểm sát các cấp.

Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của Tòa án

Tòa án khởi tố vụ án hoặc yêu cầu Viện Kiểm Sát khởi tố vụ án nếu qua việc xét xử tại phiên tòa mà phát hiện được tội phạm hoặc người phạm tội mới cần phải điều tra

Nếu trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, Hội đồng xét xử phát hiện tội phạm mới hoặc người phạm tội mới thì Tòa án không có thẩm quyền ra quyết đinh khởi tố vụ án hình sự mà phải Quyết định tra hồ sơ cho Viện kiểm sát để Viện kiểm sát quyết định khởi tố, điều tra bổ sung.

Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra ra quyết định khởi tố vụ án hình sự trong các trường hợp sau:

• Đơn vị Bộ đội biên phòng, cơ quan Hải quan, cơ quan Kiếm lân, lực lượng cảnh sát biển, kiểm ngư có thẩm quyền khởi tố vụ án khi phát hiện hành vi có dấu hiệu tội phạm trong lĩnh vực cac địa bàn quản lý của mình. Thẩm quyền ra Quyết định khởi tố vụ án hoặc Quyết định không khởi tố vụ án thuộc về người đứng đầu hoặc cấp Phó của người đứng đầu trong các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.
• Đối với tội phạm ít nghiêm trọng trong trường hợp phạm tội quả tang, chứng cứ và lý lịch người phạm tội rõ ràng thì quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can, tiến hành điều tra và chuyển hồ sơ vụ án cho Viện kiểm sát có thẩm quyền trong thời hạn 01 tháng kể từ ngày ra quyết định khởi tố vụ án hình sự;
• Đối với tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng hoặc tội phạm ít nghiêm trọng nhưng phức tạp thì quyết định khởi tố vụ án hình sự, tiến hành hoạt động điều tra ban đầu và chuyển hồ sơ vụ án cho Cơ quan điều tra có thẩm quyền trong thời hạn 07 ngày kể từ ngày ra quyết định khởi tố vụ án hình sự

Căn cứ không khởi tố vụ án hình sự 

Khi có những căn cứ nêu trên thì người có quyền khởi tố vụ án hình sự ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự; nếu trong trường hợp đã ra quyết định khởi tố vụ án hình sự thì phải ra quyết định hủy bỏ quyết định khởi tố vụ án hình sự và thông báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân đã tố giác, báo tin về tội phạm, kiến nghị khởi tố biết rõ lý do; nếu xét thấy cần xử lý bằng biện pháp khác thì chuyển hồ sơ cho cơ quan có thẩm quyền giải quyết.

Quyết định không khởi tố vụ án hình sự, quyết định hủy bỏ quyết định khởi tố vụ án hình sự và các tài liệu liên quan phải gửi cho Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện kiểm sát có thẩm quyền trong thời hạn 24 giờ kể từ khi ra quyết định.

Cơ quan, tổ chức, cá nhân đã tố giác hoặc báo tin về tội phạm có quyền khiếu nại quyết định không khởi tố vụ án hình sự

Quý Khách hàng nếu cần tư vấn, giải đáp chi tiết hơn cũng như cách thức tiếp cận dịch vụ này, vui lòng liên hệ trực tiếp với Phó giám đốc phụ trách kinh doanh: Luật sư:  Nguyễn Đức Trọng qua  hotline: 0912.35.65.75, gọi điện đến Tổng đài tư vấn pháp luật miễn phí: 1900.6575  hoặc gửi yêu cầu dịch vụ qua email: info@hongbanglawfirm.com

Chúc Quý Khách hàng cùng gia đình mạnh khỏe, an lạc và thành công!

Trân trọng.